Thời cổ đại

Từ hàng nghìn năm trước con người đã cố gắng lý giải về giấc mơ và tìm ra ý nghĩa của giấc mơ. Người Hy Lạp và La Mã cổ đại tin rằng các giấc mơ là các thông điệp từ chư thần. Người Babylon xưa cũng có niềm tin như vậy do đó họ coi các giấc mộng là vô cùng quan trọng đối với tương lai của họ.[12] Theo sách của Daniel, trong năm trị vì thứ hai của Quốc vương Nebuchadnezzar II theo lịch Babylon cổ, ông nằm mộng thấy bốn đế quốc hùng cường liên tiếp thay nhau xưng hùng xưng bá trên thế giới cổ đại bị hủy diệt hoàn toàn và thay thế bằng một Vương quốc của Chúa Trời, thay đổi hệ thống thế giới cổ đại.[13][14][15] Nhà vua coi chiêm bao này là hệ trọng và người ta kể rằng ông rất bối rối khi tỉnh giấc, đến mức ông không thể ngủ thêm được.[12]

Bộ sử "Historiai" của nhà sử học Herodotos (người Hy Lạp) cũng kể về những giấc mộng của Hoàng gia các nước Media và Ba Tư thời đó: tỷ như những chiêm bao của Quốc vương Astyages nước Media thấy Công chúa Mandane con gái ông đái ra khắp châu Á, khi nàng sắp kết hôn thì lại mộng thấy một cây leo mọc lên và bao trùm toàn bộ châu Á từ bộ phận sinh dục của nàng. Sau những giấc mộng này nhà vua đều được một tăng lữ giải đáp, rằng đứa cháu ngoại sắp ra đời của ông sẽ soán ngôi. Tuy nhiên, do có lúc thì việc bài trừ hậu họa không khả thi (do thống soái Harpagus không tuân lệnh Quốc vương giết Cyrus mà lại cứu Cyrus rồi giao cho một người chăn cừu nuôi), lúc biết Cyrus còn sống và trừng phạt Harpagus thì Quốc vương lại chủ quan (khi một đám trẻ tôn Cyrus làm thủ lĩnh của chúng nên Astyages nghĩ đó là thông điệp mà chư thần gửi đến cho ông; dù tăng lữ kia vẫn lo lắng) nên rồi quả nhiên Hoàng đế Cyrus Đại Đế - được sự khuyến khích của Harpagus do thống soái còn hận thù Astyages trừng phạt mình - đã thân chinh xuất binh lật đổ Astyages để chinh phục toàn bộ Đế quốc Media xưa và khởi lập Đế quốc Ba Tư hùng mạnh.[16]

Cũng theo Herodotos, khi Hoàng đế Cyrus Đại Đế thân chinh đốc suất binh mã tinh nhuệ phạt người Massagetae bên sông Jarxates, một đêm ông nằm ngủ trên vùng đất của địch thù thì mộng thấy con của thống soái Hystaspes là Darius sẽ lên ngôi Hoàng đế của Đế quốc Ba Tư cường thịnh. Tưởng nhầm là thông điệp của thần linh báo rằng Darius đang soán ngôi ở quê nhà, ông truyền Hystaspes vào gặp và kể lại chiêm bao ấy, với niềm lo lắng đáng kể. Hystaspes phải an ủi ông, và cuối cùng, theo lệnh của Hoàng đế Cyrus Đại Đế, Hystaspes về nước để bảo vệ ngai vàng cho nhà vua. Thế rồi trong một trận đánh kịch liệt, Nữ hoàng Tomyris triệu tập binh tướng hùng hậu Massagetae và thân chinh đánh tan nát đại quân Ba Tư, không những thế bà còn giết chết luôn cả Cyrus Đại Đế. Sau này, Darius I lên ngôi Hoàng đế Ba Tư - đây mới thật sự là điều mà chư thần muốn thông báo cho Cyrus Đại Đế trong giấc chiêm bao kia.[17] Hoặc một ví dụ khác về chiêm bao trong bộ sử "Historiai" là khi Hoàng đế Xerxes I nước Ba Tư từ bỏ kế hoạch đánh Hy Lạp vì vấp phải sự đối kháng quyết liệt của Hoàng thúc Artabanus, nhà vua nằm mộng thấy một hồn ma cao lớn lạ thường hiện ra, khuyên ông hãy điều động binh mã đánh Hy Lạp trở lại. Trong ngày hôm sau, Xerxes I vẫn do dự và thế là ông lại nằm mơ thấy con ma này, nó nói gay gắt hơn và cảnh báo nhà vua sẽ hứng chịu số phận bi thảm nếu không thân chinh đánh Hy Lạp. Hôm sau, Xerxes I đành phải trao Hoàng bào cho Artabanus và lệnh cho ông nằm ngủ ở long sàn. Quả nhiên, đêm hôm đó Artabanus đã gặp con ma ấy, nó bắt ông phải đổi ý và cũng nói cả Hoàng đế Xerxes I sẽ phải thảm khốc nếu không nghe. Thế rồi, trong buổi thiết triều sáng hôm sau, dù vẫn có thái độ phản đối thường thấy nhưng Hoàng thúc Artabanus phải tán thành với Hoàng đế Xerxes I về việc điều động binh mã tinh nhuệ đánh Hy Lạp để rồi cuộc Chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư lần thứ hai bùng nổ.[18][19]

Trong bộ "Tiểu sử sóng đôi", nhà tiểu sử học Plutarchus (người La Mã gốc Hy Lạp) - từng là một thầy tu - cũng đề cập đến nhiều chiêm bao. Tỷ như giấc mộng của Quốc vương Philippos II nước Macedonia khi Hoàng hậu Olympias có mang, trong đó ông đắp lên tử cung của Hoàng hậu một tấm vải có in hình một con sư tử. Theo một tăng lữ có tên tuổi, đây là thông điệp mà thần linh gửi gắm cho nhà vua, rằng Hoàng nam sắp sinh sẽ có tính cách của loài mãnh sư.[20] Quả nhiên, nàng đã hạ sinh Hoàng thái tử Alexandros - tức Quốc vương Alexandros Đại Đế lỗi lạc trong lịch sử thế giới cổ đại. Plutarchus cũng kể về chiêm bao của em họ Alexandros Đại Đế là Quốc vương Pyrros nước Ipiros khi thân chinh xuất binh đánh Quốc vương Demetrios I nước Macedonia (lúc này Quốc vương Alexandros Đại Đế đã mất từ lâu và Đế quốc Macedonia bị phân chia); trong đó Pyrros thấy cố vương Alexandros Đại Đế đang nằm liệt trên giường bệnh gọi ông vào tán thưởng, và hứa sẽ hỗ trợ nhà vua chiến đấu bằng cái tên "Alexandros", rồi đột ngột lên ngựa dẫn đường cho ông. Sau lần đó Pyrros cùng ba quân đại thắng.[21] Hoặc lần khác, khi Quốc vương Pyrros thân chinh đốc suất binh mã phạt nước Sparta, trên giường ngủ ông nằm mộng thấy những tia sấm trút vào kinh thành Sparta. Một tăng lữ là Lysimachos khuyên ông không nên tiếp tục tác chiến vì thông điệp này cho thấy những chỗ sấm trút là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Nhưng do quá hiếu chiến và thiển cận nên nhà vua không nghe nên cuối cùng phải nếm mùi thất bại và lui binh khỏi nước Sparta.[22]

Thời Ai Cập cổ đại những người có thể giải đoán các giấc mơ được tin là có khả năng đặc biệt. Trong Kinh thánh có hơn bảy trăm chú giải và các câu truyện về các giấc mơ. Vào thế kỷ thứ 6 sau Công Nguyên, các câu truyện về sự ra đời của nhà tiên tri Hồi giáo Muhammad gồm các sự kiện quan trọng.

Xưa kia Phật giáo không có ở nước Trung Hoa. Và, việc truyền Phật giáo vào Trung Quốc có được Cao Tăng truyện kể qua câu chuyện "Hán Minh cảm mộng, sơ truyền kỳ đạo". Không những thế, các bộ Quốc sử và lịch sử Phật giáo Trung Hoa cũng đều viết rằng khi Hoàng đế Hán Minh Đế chiêm bao thấy một nhân vật toàn thân bằng vàng ròng, thân hình tỏa sáng rực rỡ và bay khắc Hoàng cung. Sau khi tỉnh giấc, ông cho người đi cầu Pháp và thế là Phật giáo lần đầu tiên trong lịch sử được truyền vào nước Trung Quốc cổ. Có sách kể khác về câu chuyện này, rằng khi tỉnh giấc nhà vua triệu các quan đại thần vào hỏi cho ra lẽ, thì quan Thông nhân là Phó Nghị tấu rằng đó là Đức Phật thần thông quảng đại ở nước Thiên Trúc, nhà vua nghe theo liền sai sứ bộ sang Thiên Trúc để lấy tượng Phật về, mở rộng giai đoạn đầu của Phật giáo ở Trung Hoa.[9] Không những thế người Trung Quốc cũng tin rằng, các giấc mơ là cách thức để đến thăm các thành viên trong gia đình, những người đã chết. Một vài bộ tộc bản địa ở Mỹ và những người México tin rằng giấc mơ là một thế giới khác chúng ta viếng thăm khi ngủ[cần dẫn nguồn].

Trong đêm trước trận quyết định tại cầu Milvian giữa hai Hoàng đế La Mã là Constantinus I Đại Đế và Maxentius, Constantinus I Đại Đế nằm mộng thấy Chúa Giêsu hiện lên với cây Thánh giá và Chúa khuyên ông nên cho các chiến binh vẽ hình Thánh giá lên khiên của họ. Trên đường hành quân, ông cho vời vài giáo sĩ Kitô giáo ra hỏi và họ lý giải rằng nhà vua đã tận mắt chứng kiến Đức Ki-tô và đó là biểu hiện của sự bất hủ và chiến thắng trước cái chết. Thế rồi, trong trận đánh ở cầu Milvian, Hoàng đế Constantinus I Đại Đế thân chinh kéo binh mã tinh nhuệ xông lên đại phá tan nát quân địch và bản thân Hoàng đế Maxentius bại vong, nhờ đó cuộc nội chiến La Mã kết thúc. Người ta kể rằng nhờ có đại thắng này mà ông ban hành tự do tôn giáo cho Ki-tô giáo ở nước La Mã cổ. Dù có người cho rằng dường như ông đã theo Ki-tô giáo từ trước trận thắng hiển hách này vì nhà vua đã có thể hỏi chuyện với các tăng lữ Ki-tô giáo; nhưng dẫu sao đây nữa thì chiến thắng vẻ vang tại cầu Milvian đã làm cho ông hoàn toàn công nhận Ki-tô giáo được truyền bá trên khắp Đế quốc La Mã.[23]

Thời kỳ trung đại

Nước Ai Cập trung đại có Sultan Saladin vào năm 1176 đã có những giấc mộng khó chịu đến mức ông phải sớm tỉnh giấc. Và có lần nhà vua khi tỉnh dậy và thấy ở đầu long sàn có những chiếc bánh nóng, rất lạ mà hẳn là chỉ có giáo phái Ḥashāshīn mới dùng, đã thế đống bánh này còn tẩm độc, cùng với một tối hậu thư của người Ḥashāshīn. Ông bèn đáp trả Giáo trưởng người Ḥashāshīn và tiến hành giảng hòa với họ.[24]

Thời kỳ cận - hiện đại

Ở Châu Âu, mọi người tin rằng các giấc mơ có hại, có thể dẫn con người đến những điều xấu. Hai trăm năm trước, mọi người tỉnh giấc sau bốn hay năm giờ ngủ để ngẫm nghĩ về các giấc mơ của họ hay nói về chúng cho người khác biết sau đó họ mới trở lại để ngủ tiếp.

Vào thế kỷ 18, Quốc vương nước Phổ là Friedrich Wilhelm I (1688 - 1740) giáo huấn khe khắt con trai trưởng của ông là Hoàng thái tử Friedrich (1712 - 1786).[25] Khi Friedrich Wilhelm I khép Friedrich tội "phản nghịch" vào năm 1730 và toan hành quyết chàng, nhà vua luôn nằm mộng thấy ma, thấy thi thể của các Thái tử Aleksei Petrovich Romanov nước Nga và Don Carlos nước Tây Ban Nha - những hoàng nam bất hạnh bị vua cha sát hại. Điều này khiến cho Quốc vương Friedrich Wilhelm I kinh sợ và giảm tội cho Friedrich, đày chàng ở pháo đài Küstrin.[26] Và khi bị giam cầm tại Küstrin, Friedrich phải chứng kiến cảnh người đao phủ trảm quyết bạn thân nhất của ông, do đó vị Thái tử nước Phổ đã có những ác mộng.[27]

Vào năm 1740, sau khi vua cha qua đời, Thái tử Friedrich lên nối ngôi báu (tức là Quốc vương Friedrich II Đại Đế và liền thân chinh đốc suất binh tướng tinh nhuệ đánh thắng quân Áo như là chẻ tre.[28] Trước khi gầy Khi nước Phổ phải đơn thương độc mã chống nhau với liên minh Áo - Nga - Pháp trong cuộc Chiến tranh Bảy Năm, ban đêm nhà vua thường ngủ cùng với các tướng sĩ trong doanh trại[5] và khi Hoàng tỷ yêu dấu của ông là Công chúa Wilhelmina lâm trọng bệnh, nhà vua thường nằm mộng thấy tình cảnh đáng thương của nàng, làm ông rất đau xót. Ít lâu sau nàng mất nơi đất khách quê người (1758), vị vua lỗi lạc Friedrich II Đại Đế thương tiếc vô vàn.[29] Trước cả khi Hoàng tỷ Wilhelmina từ trần thì Hoàng đệ August Wilhelm đã từ giã cõi đời, và trước khi hay tin dữ này thì nhà vua nằm mộng thấy tiên vương Friedrich Wilhelm I vời hai con là Wilhelmina và August Wilhelm đến, quả nhiên sau ông hay tin Hoàng đệ xấu số mất (1758).[30]

Sau đó cuộc chiến tranh ngày càng khốc liệt (khoảng sau năm 1759), và nhà vua có đến hơn một lần nằm mộng thấy tiên vương Friedrich Wilhelm I hiện về giữa lúc chiến cuộc đầy hiểm họa.[5][6][7] Các giấc chiêm bao ấy có những cảnh tượng khác nhau đôi chút,[7] nhưng đại khái là Friedrich Wilhelm I thường đi cùng một đội hình phương trận bao gồm 6 chiến binh tinh nhuệ, và tiên vương lệnh cho các chiến binh bắt trói Friedrich II Đại Đế bằng xích sắt[5] và đưa nhà vua đến pháo đài Magdeburg,[6] rồi vứt ông xuống nước. Ông cũng gặp lại Hoàng tỷ Wilhelmina[4] và Công chúa trách ông không hiếu thảo nên mới ra nông nỗi như vậy, để rồi nhà vua thường tỉnh giấc trong cảnh lạnh buốt.[5] Chứng tỏ vua cha thường phù hộ cho Friedrich II Đại Đế trong những năm tháng gian nan này.[6][31] Khi nhà vua cận kề ngày khải hoàn, có lần cảnh tượng thay đổi về cuối giấc chiêm bao. Giữa bãi chiến trường hoang vu (có một tên tướng giặc bại trận đang đóng quân tại đó[32]), nhà vua bái kiến tiên vương và lão tướng quá cố Leopold người xứ Anhalt-Dessau, rồi được Friedrich Wilhelm I và Leopold khen thưởng là đã hoàn thành nhiệm vụ, giấc mộng này khuyến khích ông đáng kể, theo lời đa tạ với tâm trọng hài lòng của chính ông trong giấc mộng với tiên vương và vị lão thần quá cố.[5][7][31] Thế rồi nhà vua đã chiến thắng được cường địch và chấm dứt cuộc Chiến tranh Bảy Năm tàn khốc.[4] Những chiêm bao như trên có độ tin cậy cao, do chính ông kể lại, và nhà sử học nữ người Anh gốc Đức là Edith Simon có lời bàn rằng chẳng ai mơ được rõ rệt hơn giấc chiêm bao của Friedrich II Đại Đế.[7] Những giấc chiêm bao này thường dễ liên tưởng tới hồi Quốc vương Friedrich II Đại Đế còn làm Thái tử bị vua cha đày ải tại Küstrin (1730), cũng như nỗi đau xót của ông khi Công chúa Wilhelmina qua đời.[31][32] Trong mối quan hệ đầy sóng gió với vua cha Friedrich Wilhelm I, Friedrich II Đại Đế đã là người chiến thắng vì ông đã lên làm vua và làm được những gì mình muốn.

Cùng thời đại đó, nhà toán học người Pháp Maupertuis - Viện trưởng Viện Hàn lâm Khoa học Phổ của Quốc vương Friedrich II Đại Đế - có nói rằng việc nghiên cứu các giấc mơ giúp chúng ta hiểu được tâm hồn của người đó như thế nào?[33] Nhà đại văn hào nước Pháp là Voltaire khi trở nên gắn bó với người bạn thân yêu của ông là Friedrich II Đại Đế vào khoảng năm 1740, đã nhiều lần nằm mộng thấy vị vua Phổ đến mức nhà vua nước Phổ "ám ảnh" trong các chiêm bao của ông.[34] Và cũng trong thế kỷ 18, nhà đại văn hào Pháp là Denis Diderot cũng có một giấc mộng diệu kỳ như sau: ông thấy mình được đưa đến một tòa nhà đồ sộ treo lơ lửng trên không trung, trong đó có những lão già bệnh tật, yếu ớt. Bỗng dưng một đám trẻ kéo đến, chúng hóa thành người khổng lồ và đạp đổ luôn cái tòa nhà cao chót vót kia. Khi Diderot tỉnh giấc thì ông giải thích rằng tòa nhà lớn là nơi chứa đựng những trắc trở, những lão già kia là những kẻ làm nên các thử thách gian nan, và đám người khổng lồ là trải nghiệm. Đó là triết lý: căn bệnh nào cũng có thể được chữa và mọi bí mật trên toàn cầu đều sẽ được giải đáp một ngày nào đó, miễn là người ta phải có sự kiên trì.[35]

Đầu thế kỷ 20, hai nhà khoa học nổi tiếng đã phát triển các ý tưởng khác nhau về giấc mơ. Nhà tâm thần học người Áo Sigmund Freud đã xuất bản một cuốn sách có tên gọi "Giải thích các giấc mơ". Freud tin rằng con người thường mơ về những thứ mà họ mong muốn nhưng không thể có, đặc biệt có liên quan đến dục vọng và sự ức chế dục vọng.[36]

Với Freud, các giấc mơ chứa các ẩn nghĩa. Ông đã cố gắng hiểu các giấc mơ như là một cách để hiểu về con người và hiểu tại sao họ hành động và suy nghĩ như thế. Freud tin rằng mọi suy nghĩ và hành động của con người bắt nguồn từ sâu trong tâm thức, trí óc của họ. Ông cho rằng các giấc mơ có thể là một con đường quan trọng để hiểu những gì đang xảy ra trong trí óc của họ. Freud nói với mọi người về các ý nghĩa trong giấc mơ của họ như là một cách để giúp họ giải quyết các vấn đề hoặc để hiểu về các mối lo lắng của họ.[36] Ví dụ, Freud nói rằng khi con người mơ đang bay hay đang bơi thì có nghĩa họ muốn được tự do như thời thơ ấu của họ. Khi một người mơ anh, chị, em hay cha mẹ của mình chết thì có nghĩa người mơ thực sự đang giấu cảm xúc ghét người đó hoặc là sự mong muốn những gì người khác có.

Chuyên gia tâm thần học người Thụy Sĩ Carl Jung đã làm việc với Freud vài năm nhưng ông đã phát triển các ý tưởng hoàn toàn khác về các giấc mơ. Theo Jung, các giấc mơ có thể giúp con người trưởng thành và hiểu được chính họ. Ông tin rằng các giấc mơ cung cấp các giải pháp cho các vấn đề mà chúng ta phải đối mặt khi chúng ta tỉnh giấc. Ông cũng tin rằng các giấc mơ nói cho chúng ta biết những điều về bản thân và các mối quan hệ với những người khác. Ông không tin là giấc mơ ẩn chứa các ý nghĩ hay các cảm giác về dục vọng hoặc sự ức chế dục vọng.

Hiện nay

Ngày nay, các nhà nghiên cứu có thể chụp được bộ não người khi họ đang ngủ, do đó chúng ta biết nhiều hơn về khoa học của các giấc mơ.

Trong thập niên 1950, các nhà khoa học đã khám phá ra một loại đặc biệt của giấc ngủ, được gọi là REM hay sự di chuyển nhanh của mắt. Hiện nay giấc mơ về tương lai xuất hiện ngày càng nhiều. Xảy ra thường xuyên ở các bạn trẻ tầm 14-20 tuổi. Họ mơ thấy tương lai của mình, hay quá khứ trước đây mà họ đã quên. Để giải thích cho trường hợp trên đã có khá nhiều giả thuyết tuy nhiên chưa có giả thuyết nào thuyết phục.